Grudzień 1970. Obchody na Wybrzeżu

Zarząd Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność”, Instytut Pamięci Narodowej – Oddział w Gdańsku i Europejskie Centrum Solidarności organizują obchody 45 rocznicy Grudnia 1970 roku.   

W Grudniu 1970 roku w państwie określającym się jako państwo robotników i chłopów  od kul milicji i wojska padli robotnicy. Spadła maska reżimu. Na bruku pozostały 44 ciała. Przyszły smutne świata Bożego Narodzenia.

Pod koniec 1970 roku polityczny model siermiężnego socjalizmu realizowany w wydaniu I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułki „Wiesława”  przestał nadążać za społecznymi oczekiwaniami. Nie pomógł mu układ graniczny między PRL z RFN z 7 grudnia 1970 roku, w którym zachodnie Niemcy i ich kanclerz Willi Brandt uznały granicę polsko-niemiecką na Odrze i Nysie Łużyckiej.

Niemal tego samego dnia ekipa Gomułki i premiera Józefa Cyrankiewicz zdecydowała o wprowadzeniu na jedenaście dni przed Bożym Narodzeniem drastycznej podwyżki cen, w tym artykułów spożywczych. Ogłoszono ją w niedzielę 13 grudnia. Podwyżka uderzyła w rodziny ubogich robotników.

14 grudnia 1970 r. podjęli strajk stoczniowcy ze Stoczni im. Lenina w Gdańsku.
Robotnicy wyszli ze stoczni i skierowali się pod gmach Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Domagali się rozmowy z ówczesnym I sekretarzem KW PZPR Alojzym Karkoszką. Ten uczestniczył jednak w VI plenum KC PZPR. Demonstrantów nikt nie wysłuchał.

Robotnicy i młodzież śpiewając hymn Polski, Rotę, Międzynarodówkę i Marsz Gwardii Ludowej przeszli spokojnie ulicami Gdańska nie niszcząc niczego. Spokojnie – do godziny 16. W pobliżu Błędnika doszło do prowokacji. Pochód został zaatakowany granatami z gazem łzawiącym przez MO.    
W śródmieściu Gdańska rozpoczęły się walki robotników i uczniów z milicją, która tego dnia nie użyła broni palnej, ale zatrzymanych przepuszczano przez "ścieżki zdrowia". 

 
Płonie komitet
Nazajutrz od rana napięcie jeszcze wzrosło, a protesty nasiliły się.  Stoczniowcy rano przyszli pochodem pod gmach Komendy Miejskiej MO, by domagać się uwolnienia kolegów zatrzymanych poprzedniego dnia. W tym zgromadzeniu uczestniczyło kilkanaście tysięcy osób w rejonie ówczesnej ul. Świerczewskiego (dzisiaj Nowe Ogrody).

Około 16.00 przed dworcem kolejowym został zastrzelony człowiek, Stoczniowcy na środku dworcowej hali złożyli zwłoki kolejnej ofiary - rozjechanego przez czołg.

Rozgoryczeni ludzie na placu przed Dworcem Głównym podpalili milicyjną „sukę” i rozbili kasy dworcowe i kwiaciarnię. Zapłonęły wózki do przewozu paczek.
Za chwilę w ogniu stanął Domu Partii, gmach KW PZPR.

15 grudnia 1970 roku do Gdańska wprowadzono żołnierzy i ciężki sprzęt. Żołnierze mieli otrzymać informację, że w Gdańsku pojawili się „niemieccy rewizjoniści”.
Zenon Kliszko na posiedzeniu egzekutywy KW PZPR powiedział: „Mamy do czynienia z kontrrewolucją, a z kontrrewolucją trzeba walczyć przy pomocy siły!”.

Na wieść o rozruchach Biuro Polityczne KC PZPR (Władysław Gomułka, Marian Spychalski, Józef Cyrankiewicz, Ignacy Loga-Sowiński, Mieczysław Moczar, Wojciech Jaruzelski, Alojzy Karkoszka, Zenon Kliszko, Kazimierz Świtała, Tadeusz Pietrzak) wydało rozkaz użycia broni palnej przeciwko demonstrującym.

Do akcji w Gdańsku weszły jednostki 8 Dywizji Zmechanizowanej oraz tysiące milicjantów, SB-eków i ORMO. Nadzorował ją wiceminister MON Grzegorz Korczyński, ówczesny szef Zarządu II Sztabu Generalnego WP, uczestnik wojny domowej w Hiszpanii, w czasie II wojny wsławiony akcjami pacyfikacyjnymi oraz mordami na Żydach w powiecie kraśnickim.  

Walki uliczne trwały przez cały dzień. Zginęło w nich sześć osób. Ponad pół tysiąca demonstrantów zostało zatrzymanych.   
W Gdyni tamtejszy Główny Komitet Strajkowy spisał 8 postulatów i przekazał je przewodniczącemu Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, Janowi Mariańskiemu. Ten miał je przekazać  wicepremierowi Stanisławowi Kociołkowi. Wśród postulatów było dostosowanie płac robotników do podwyżki cen, podwyższenia minimalnego wynagrodzenia, zredukowania rozpiętości zarobków, ustalenia wysokości zasiłku chorobowego odpowiadającemu utraconemu w czasie choroby zarobkowi.

Stoczniowa śmierć
Nazajutrz 16 grudnia strajki zaczęły przekształcać się w robotnicze powstanie. Rano stoczniowcy Stoczni im. Lenina przez bramę nr 2 ponownie chcieli wyjść na ulice Gdańska, ale zostali ostrzelani przez blokujących ich zakład żołnierzy. Od strzałów padło dwóch stoczniowców a jedenastu zostało rannych.

Strajk okupacyjny w Gdańsku wieczorem został złamany. W nocy w Gdyni aresztowano członków komitetu strajkowego.

Czarny czwartek
17 grudnia 1970 roku wstawał świt nad Gdynią. Sytuacja była napięta. Gdynia strajkowała. Spokojnie. Nie wybito ani jednej szyby. Robotnicy 16 grudnia zostali wezwani do powrotu do miejsc pracy przez Stanisława Kociołka, wicepremiera, najwyższego dygnitarza PZPR przebywającego wówczas w Gdańsku.

Wojsko otoczyło stocznię i zablokowało przystanek SKM Gdynia Stocznia. Padły strzały… Do uczniów, stoczniowców, portowców, rybaków, kierowców – do pracowników gdyńskich zakładów. Ich jedyną winą było to, że śpieszyli do swych codziennych zajęć.  

Po porannym dramacie na przystanku SKM Gdynia  w centrum Gdyni uformowano pochód z biało-czerwonymi flagami, który ruszył ulicami 10 Lutego i Marchlewskiego w kierunku przystanku Gdynia-Stocznia, gdzie starł się z wojskiem.

Ludzie zbierali się na ul. Czerwonych Kosynierów. Znów pochód ruszył do centrum Gdyni. Na czele pochodu niesiono na drzwiach ciało zabitego ucznia Zbyszka Godlewskiego. Manifestanci nieśli umazaną krwią flagę. Przy urzędzie miasta padły kolejne ofiary. Dzisiaj upamiętnia je pomnik Ofiar Grudnia 1970 r.

W Gdyni od kul padło co najmniej osiemnastu. Najstarszy z nich miał lat 35 lat. Najmłodsi - Zbigniew Gliniecki, uczeń, postrzał klatki piersiowej i Jerzy Skonieczka, uczeń, strzał w głowę - 15.  

Rego dnia fala strajków rozlała się na całe Wybrzeże. W Szczecinie walki uliczne przybrały najbardziej gwałtowny charakter. 17 grudnia pracownicy Stoczni im. Adolfa Warskiego pochodem wyszli poza bramę zakładu – tak, jak przed trzema dniami koledzy w Gdańsku – kierując się w stronę KW PZPR. W aglomeracji szczecińskiej, gdzie protest przybrał najbardziej zorganizowaną formę, strajkowało blisko sto zakładów a Ogólnomiejski Komitet Strajkowy miał siedzibę w Stoczni im. Adolfa Warskiego.  

Miały miejsce przypadki bratania się wojska ze stoczniowcami. Do czasu. W tym portowym mieście zginęło co najmniej  szesnaście osób w tym Jadwiga Kowalczyk i Stefan Stawicki – mieli po 16 lat.

Kalendarium obchodów
10 grudnia – Gdańsk, Sala BHP Stoczni Gdańskiej (ul. Doki 1), godz. 9.00 – konferencja naukowa: Nadzieja, apatia czy zwycięstwo? Wokół NSZZ „Solidarność” (org. IPN);

11 grudnia – Gdańsk, Teatr Wybrzeże (ul. św. Ducha), godz. 10.00 – Dzień dla edukacji (m.in. debata uczniów, prezentacje multimedialne) – wstęp wolny (org. IPN);

12 grudnia – Gdańsk, teren przy i w Sali BHP Stoczni Gdańskiej, godz. 13.30. Dzień dla rodziny – rekonstrukcja wprowadzenia stanu wojennego, projekcje filmów dokumentalnych, sprzedaż książek, (org. IPN);

13 grudnia – Gdynia, godz. 10.00: program słowno-muzyczny w wykonaniu młodzieży z II LO w kościele oo. Redemptorystów w Gdyni w rocznicę wprowadzenia stanu wojennego.    przejście pod pomnik Ofiar Komunizmu przy ul. Pułaskiego (siedziba Informacji Wojskowej),  

14 grudnia – Gdańsk, ECS, godz. 18.00: Premiera książki „Pogrzebani nocą” (książka o ofiarach Grudnia ’70 na Wybrzeżu Gdańskim);

16 grudnia – Gdańsk, plac Solidarności, godz. 10.00 – zapalenie zniczy, złożenie wieńców i kwiatów pod pomnikiem Poległych Stoczniowców m.in. przez pracowników Stoczni Gdańskiej SA oraz delegacje szkół (org. ZRG oraz Komisja Zakładowa NSZZ „S” Stoczni Gdańskiej);
ECS, godz. 11.00 – Seans specjalny filmu „Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł” (reż. Antoni Krauze) dla młodzieży szkolnej (pl. Solidarności 1);.
16 grudnia – Gdańsk, ECS, godz. 12.00: „Epitafium pamięci ofiar Grudnia ’70 w 35 rocznicę odsłonięcia pomnika Poległych Stoczniowców 1970” Wernisaż wystawy  
godz. 16.15 – Gdańsk, zapalenie zniczy: pod tablicą pamiątkową na budynku b. KW PZPR, następnie w miejscu śmierci Antoniego Browarczyka (Targ Rakowy),
godz. 17.00 –  Gdańsk, uroczysta msza święta w kościele św. Brygidy w Gdańsku; przemarsz pod pomnik Poległych Stoczniowców; Apel Poległych; modlitwa; złożenie wieńców

17 grudnia
godz. 6.00 –  Gdynia Stocznia, pomnik Ofiar Grudnia 1970: Apel Poległych; modlitwa; składanie wieńców i kwiatów, udział prezydenta RP Andrzeja Dudy
godz. 16.30 – Gdynia, uroczysta msza święta w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa; przemarsz pod pomnik Ofiar Grudnia 1970 przy Urzędzie Miasta Gdyni; Apel Poległych,  
ASG